به گزارش ایکنا، یکی‌ از‌ مهم‌ترین‌ معیارهای‌ میزان‌ پیشرفت ‌و‌ توسعه‌‌یافتگی‌، سنجش‌ میزان‌ جرایم‌‌ ارتکاب‌‌یافته‌ در‌ آن‌ کشورها‌ست. افزایش‌ جرایم‌ در‌ بعد‌ کمّی و کیفی عواقب‌ مخربی را در‌ زندگی‌ فردی‌ و‌‌‌‌‌‌ اجتماعی افراد به دنبال دارد؛ بدین سبب شناخت راه‌های پیشگیری و اصلاح و نوع و نحوه مواجهه با جرایم می‌تواند به کاهش این روند کمک بسزایی کند.

نگاهی به زندگی برخی مجرمان و حضور دوباره آنان در زندان‌ها به سبب ارتکاب جرم جدید، نشان از آن دارد که زندانی کردن به تنهایی پاسخگوی رفع مشکل جرایم اجتماعی نیست. در این مسیر با کارشناسان و اندیشمندان اجتماعی همراه خواهیم شد تا به بررسی زوایای کمتر توجه‌شده در مورد کاهش جرم بپردازیم.

عماد افروغ، جامعه‌شناس، در گفت‌وگوی تفصیلی با ایکنا به بررسی جامعه‌شناختی زندانی کردن مجرمان پرداخت و با تأکید بر اینکه باید زندان‌ها تعطیل شود، گفت: همه جرایم اجتماعی هستند و جرم غیراجتماعی نداریم. این امر به نگاهمان به جامعه و تعریفمان از اجتماع و ارتباطی که با حیات فردی دارد، مربوط می‌شود. نمی‌توانم متصور باشم که انسان یک وجه اجتماعی پررنگ از همان ابتدای تولدش و حتی در رحم مادرش نداشته باشد. بنابراین بخشی از مشکلات ما همین تفکیک جرم اجتماعی از جرم غیراجتماعی است. وقتی نتوانیم به خوبی این مسئله را تجزیه و تحلیل کنیم، بازتابی در مواجهه با مجرمان و مجازاتشان داریم.

وی ادامه داد: اگر به وجه اجتماعی جرایم توجه کنیم، خواه یا ناخواه بر نوع برخوردمان با مجرمان اثرگذار خواهد بود. مجازات مجرمان تنبیهی است یا ترمیمی؛ وقتی به زمینه‌ها و ساختارهای اجتماعی در بروز جرایم توجه نمی‌کنیم، غالباً نگاه تنبیهی اجرا می‌شود و نوع برخورد با مجرمان بیش از آنکه ترمیمی و تربیتی و معطوف به اصلاح زمینه‌ها، ساختارها و محیط جرم‌خیز باشد، مربوط به فرد است و همین امر موجب می‌شود که زندان‌ها مملو از مجرمان شود.  

زندان‌ها چگونه پر می‌شود

این جامعه‌شناس کشورمان با انتقاد از اینکه به تأثیر محیط بر شکل‌گیری جرم توجه کمی شده است و بیش از آنکه محیط و جامعه و روابط نابرابر قدرت را مقصر بدانیم، افراد را مجرم می‌دانیم و بدین ترتیب خودمان را تبرئه می‌کنیم، گفت: به خاستگاه اجتماعی جرایم توجه نمی‌کنیم. البته نمی‌خواهم بگویم فرد اصلاً مقصر نیست اما مفهومی به عنوان دلیل و  مفهومی به عنوان علت داریم؛ این دو مفهوم را باید به رغم اینکه ارتباط دیالکتیکی با هم دارند، جدا از یکدیگر تحلیل کنیم. علت به زمینه‌های عینی مؤثر بر جرم و دلیل به بایدها و نبایدها بازمی‌گردد.

وی در تشریح سخنان خود گفت: هیچ کس علی‌القاعده مجاز نیست اگر گرسنه شد ی کند اما واقعیت چیز دیگری است. واقعیت انسان‌ها را به سمت برون رفت از گرسنگی می‌کشاند و باید فکری هم برای این واقعیت‌ها کنیم. ت‌ها و رفتارهای حاکمان و . بر رفتار مردم اثر می‌گذارد. هر چقدر نیز که به مردم توصیه کنیم نباید از رفتار حکمرانان خود تأثیر بپذیرند، فقط انسان‌های خاص هستند که تحت هر شرایطی عطف به دلایلشان و زبان باید و نبایدشان و اخلاقشان عمل می‌کنند اما واقعیت جامعه این نیست. در واقعیت امر انسان‌ها تحت تأثیر بسیاری از مسائل مانند زور، اغوا و اقتدار هستند.

افروغ اضافه کرد: متأسفانه بیش از آنکه به زمینه‌‌ها و شرایط اجتماعی بروز و ظهور جرم توجه شود، به شخص مجرم توجه می‌شود به همین خاطر است که بلافاصله به جای اینکه کار سخت‌تر که اصلاح محیط و تغییر روابط قدرت است را متقبل شوند، یقه مجرم را می‌گیرند و ساده‌ترین کار نیز این است که مجرمان را راهی زندان کنند.

وی درباره تبعات زندان برای زندانیان هشدار داد و گفت: فرد با یک عقبه وارد زندان و با عقبه دیگری خارج می‌شود و تعاملاتی با سایر زندانیان به هم می‌زند و سایر زندانیان به او خط و ربط می‌دهند و باید به این مسئله توجه کرد.

نظریه شهید مدرس در مورد زندان

این جامعه‌شناس کشورمان به محتوای کتاب گنجینه خواف، نوشته شهید مدرس اشاره و اظهار کرد: سال‌ها پیش کتاب گنجینه خواف را از شهید مدرس می‌خواندم، ایشان خاطرات خود را در قالب درس گفتارهایی که در زندانی در کاشمر داشته برای یکی از زندان‌بان‌های خود مطرح و بیان می‌کند زندان مجازات اسلامی نیست. شخص بزرگواری مثل شهید مدرس که شرایط سخت زندانی بودن را تجربه کرده و به محض اینکه زندانی شده همسرش تقاضای طلاق کرده چراکه باید نفقه‌ای برای گذراندن زندگی می‌داشته، چنین اعتقادی دارد.  

وی با تأکید بر اینکه باید راه‌های دیگری به جز زندانی کردن برای مجازات مجرمان پیدا کنیم، گفت: با زندانی کردن افراد عملاً عقبه‌ای را خراب می‌کنیم و حمایتی را از خانواده‌ای می‌گیریم. باید راه‌های انسانی‌تر، صحیح‌تر، ترمیمی‌تر و دقیق‌تری یافت. این ضعف نگاه قضایی ماست که به جای رفتن به سراغ راه‌حل‌های پچیده‌تر اصلاح جامعه و مجرمان، راهکار ساده یعنی زندانی کردن آنها را انتخاب می‌کنیم، در حالی که اگر نگاه اجتماعی به جرم داشته باشیم چنین نمی‌کنیم. باید اقدامات کارشناسی و فنی بر حذف زندان‌ها و تغییر مجازات زندان صورت گیرد و جمعی متشکل از جامعه‌شناسان و حقوق‌دانان در خصوص این موضوع، فکر اساسی کنند.

وی در پاسخ به اینکه اگر قرار باشد مسیری برای تعطیلی زندان‌‌ها و کاهش زندانیان ترسیم کنیم، باید از کجا آغاز به کار کرد؟ بیان کرد: اول باید دید مشکل کجاست. در برخورد با جرایم قضایی سه مشکل وجود دارد که مشکل نخست شکل‌گرایی است؛ یعنی به جای اینکه به روح قضایا توجه کنند به شکل مسائل توجه می‌کنند و قاضی یا مأمور قانون بدون توجه به موضوع و مورد، زمان و مکان و شرایط خاص فرد، براساس قانونی که بسط داده نشده اقدامی را انجام می‌دهد و به این موضوع توجه ندارد که قانون باید معرف عدالت و عدالت باید معرف حق باشد.

وم بازنگری مدام بر قوانین

این جامعه‌شناس کشورمان تصریح کرد: مأموران قانون باید توجه داشته باشند جرمی که اتفاق افتاده آیا عطف به یک نیاز رخ داده؟ عطف به یک حق اتفاق افتاده؟ آیا بی‌توجهی به حق و یا نیاز باعث جرم شده؟ استاد مطهری می‌گویند قانون فرع بر عدالت است و عدالت فرع بر حق است و این یعنی هر جا دیدیم قانون فرع بر عدالت نبود و عدالت را دور می‌زد و عدالت نیز ناظر بر حق نبود، یعنی قانون مشکل دارد و لازم است بازنگری شود. بر این اساس باید مدام در قوانین بازنگری داشته باشیم که شامل قانون مجازات بر افراد نیز می‌شود، چراکه هم باید مطمئن شویم که ریشه در عدالت و حق و نیاز مردم دارد و هم منبسط شده یعنی مطابق با شرایط زمانی و مکانی تغییر داده شده است.

وی مشکل دوم را تنبیهی یا ترمیمی بودن مجازات دانست و گفت: بیش از آنکه برخورد نظام‌های قضایی و مراکز کاهش آسیب ما ترمیمی باشد، تنبیهی است. تنبیهی یعنی اطلاع نداریم که چرا فرد مرتکب جرم شده و در چه شرایط اجتماعی و محیط جغرافیایی و فضایی و در چه شبکه تعاملاتی مجرم شده است و فقط مجرم را به صورت فرد می‌‌بینیم و او را برای تنبیه به زندان می‌اندازیم.

این جامعه‌شناس کشورمان با انتقاد شدید از اینکه در برخی از مجازات‌ها به کرامت انسان‌ها بی‌احترامی می‌شود، گفت: فردی که جرمی مرتکب شده باید مجازات شود اما نباید کرامت انسان‌ها را در مجازات نادیده گرفت؛ باید دید در چنین برخوردهایی حکم قضایی چنین کاری وجود داشته و اگر وجود داشته آیا قاضی نمی‌توانست حکم دیگری به فرد دهد؟